دانش بومی اکوهیدرولوژی در ایران: هم‌گرایی خرد سنتی و دانش نوین برای آینده‌ای پایدار در مدیریت منابع آب
کد مقاله : 1033-ECOHYDROLOGY1404-FULL
نویسندگان
مهسا میردشتوان *1، آرش ملکیان2
1فارغ التحصیل مقطع دکترای تخصصی رشته ی علوم و مهندسی آبخیزداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2استاد گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی دانشکده ی منابع طبیعی دانشگاه تهران
چکیده مقاله
در شرایط تشدید بحران جهانی کم‌آبی، که در ایران با اقلیم غالب خشک و نیمه خشک به طور ویژه‌ای محسوس است، این پژوهش به بررسی تاب‌آوری و کارآمدی معاصر دانش بومی اکوهیدرولوژی می‌پردازد. سامانه‌های سنتی نظیر قنات‌های زیرزمینی، برکه‌های جمع‌آوری آب باران و جنگل‌کاری‌های تلفیقی با کاربری کشاورزی در تالاب‌ها، که بر پایه‌ی حاکمیت اجتماعی و اخلاق سازگار با محیط زیست استوارند، الگوهایی ارزشمند برای پایداری ارائه می‌دهند. با این حال، این سامانه‌ها با تهدیدات جدی ناشی از فشارهای روزآمدسازی (مانند ساخت سد و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی)، پیامدهای تغییرات اقلیمی، بی‌توجهی اجتماعی – سیاسی و فرسایش دانش مواجه‌اند. پژوهش حاضر بر ضرورت ادغام دانش بومی با اکوهیدرولوژی مدرن تأکید دارد و بر اتخاذ رویکردهای هم‌افزایانه‌ای هم‌چون مدل‌های طراحی مشارکتی، فناوری‌های ترکیبی (مانند تلفیق قنات و سامانه‌های GIS یا آب‌انبارهای هوشمند) و برنامه‌های آموزشی هدف‌مند تأکید دارد. اصلاحات سیاسی حیاتی نیز شامل به رسمیت شناختن حقوق بومیان بر منابع آب، تأمین مالی برای مدیریت جامعه‌محور و شراکت‌های بین‌المللی در زمینه‌ی تبادل دانش است. با همسوسازی دانش نیاکان با علم و سیاست‌های نوین، ایران می‌تواند به الگویی جهانی در امنیت آب و تاب‌آوری اقلیمی در مناطق خشک بدل شود و در مسیر تحقق اهداف توسعه‌ی پایدار (SDGs) گام بردارد. این پژوهش میراث تمدنی آب-محور ایران را نه به عنوان بازمانده‌ای از گذشته بلکه منبعی حیاتی و نوآورانه برای پایداری در قرن 21 معرفی می‌کند.
کلیدواژه ها
دانش بومی اکوهیدرولوژیک (IEK)، اکوهیدرولوژی، تاب‌آوری اقلیمی
وضعیت: پذیرفته شده برای ارائه شفاهی